از دو قرن پیش تاکنون برخی از نخبگان فکری و سیاسی جهان اسلام، منادی وحدت و صلح بوده‌اند. می‌توان پیامد این تلاش‌ها را در چهار الگوی مختلف احصا و بصورت عینی و تجربی مورد ارزیابی قرار داد: 1. الگوی سیاسی: این الگو بصورت خاص با تلاش‌های سید جمال الدین اسدابادی برای همراه و نزدیک کردن دیدگاه‌های سیاسی در جهان اسلام رقم خورد و اساسا وحدت در میان حاکمان و کارگزاران دولت‌های اسلامی را سراغاز صلح و و حدت به حساب می‌اورد. 2. الگوی فقهی: تلاش‌های فقهی برخی از علمای اسلامی چون ایت الله بروجردی و شیخ شلتوت در این راستا می‌باشد. در این الگو منشا اختلاف در بین مسلمین را استنباط‌های مختلف فقهی می‌دانند و تلاش می‌کنند با نزدیک کردن دیدگاه‌های فقهی به همدیگر، زمینه وحدت و صلح را فراهم سازند. 3. الگوی اجتماعی: در این الگو بر این نکته تاکید می شود که باید واقعیت‌های قومی، مذهبی، زبانی و نژادی را در جهان اسلام به رسمیت شناخت و از طریق، در پیش گرفتن گفتگوی اجتماعی در بین مردم ـ از پایین به بالا ـ اسباب همزیستی مسالمت امیز را فراهم ساخت. این الگو توسط امام موسی صدر در لبنان با توجه به بسترهای قومی هفده گانه تجربه شده است. 4. الگوی حقوقی: این الگو در جهان اسلام ناظر بر طراحی و تاسیس نهادهای حقوقی بوده و کوشیده است از طریق سازمان همکاری اسلامی در سطح دولتهای مسلمان، یا نهادهای منطقه‌ای نظیر اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس با تعریف کردن منافع مشترک، مسئله وحدت و صلح را در ابعاد مختلف دنبال نماید. این نوشتار با اتخاذ روش کیفی درصدد پاسخ به این سوال اصلی است: « کدامیک از الگوهای چهارگانه وحدت در جهان اسلام در مقام عمل، منجر به همزیستی مسالمت امیز شده‌اند؟». اجمالا می‌توان گفت گرچه برخی از الگوها بصورت نسبی و موقت در عرصه عمل، توفیقاتی داشته‌اند اما نتوانسته‌اند هدف منظور را محقق نمایند. از اینرو باید طرح ِ عالمی دیگر ـ الگوی چند جانبه ـ برای تحقق صلح و همزیستی مسالمت امیز در پیش گرفت.