The challenge of scientific Peer-review and its impact on the qualitative promotion of publications and knowledge development
Abdolreza Noroozi Chakoli
URL :
http://research.shahed.ac.ir/WSR/WebPages/Report/PaperView.aspx?PaperID=159212
Date : 2020/03/20
Publish in :
پژوهشنامه علم سنجي
Link : http://rsci.shahed.ac.ir/article_1240_8f0215819ca96c8d088a7ee8eaf41176.pdf
Keywords :داوري مقالات، ارزيابي مقالات
Abstract :
همواره تصور عمومی بر ان بوده است که نویسندگان اثار علمی در زمینه تولید، انتشار و توسعه علم، از مهمترین نقش برخوردارند؛ چرا که نویسندگان به عنوان مهمترین عوامل تولید علم، زیربنای شکلگیری تفکر و تزریقکنندۀ جریانهای فکری به جامعه محسوب میشوند. در کنار این تصور، نشریات و ناشران علمی نیز به عنوان محملهای انتشار و اشاعۀ علم، از اهمیت ویژهای برخوردارند و در چرخۀ تولید علم، همواره از انها به عنوان زیربناییترین عوامل زیرساختی انتقال و اشاعۀ دانش یاد میشود. از سویی، جامعۀ علمی همواره به نقش سردبیران و اعضای هیئت تحریریه و عوامل علمی- اجرایی نشریات و ناشران نیز به عنوان بخشی دیگر از عوامل مهم تولید و اشاعۀ دانش می نگرد. از همین روست که معمولاً از سردبیران نشریات و مدیران بخشهای علمی نشر، که به عنوان تصمیمگیرندگان نهایی انتشار مقالهها و اثار علمی عمل میکنند، به منزلۀ اصلیترین مسئولان ارتقا کیفیت نشریات و اثار یاد میشود.
البته اهمیت بیبدیل هر یک از عوامل یاد شده از قبیل نویسندگان، ناشران، نشریات، سردبیران، اعضای هیئت تحریریه و سایر عوامل علمی و اجرایی نشر در ارتقا کیفیت مقالات و سایر انتشارات علمی بر هیچ کس پوشیده نیست. با وجود ان، نکتهای که گاهی از ان غفلت میشود و ان طور که باید مورد توجه قرار نمیگیرد، نقش مستقیمی است که داوران علمی در قبال اعتلا بخشیدن به کیفیت نشریات و انتشار اثار علمی برعهده دارند. در واقع، اگر بتوان متصور بود که فرایند داوری از چرخه نشر حذف شود، یا حتی کمرنگ انگاشته شود، باید منتظر بود تا چرخه کیفی نشر از حرکت باز ایستد، جامعۀ علمی با چالش مواجه شود و بتدریج راه برای انتشار اثاری غیرقابل اعتماد و کماعتبار هموار شود. شاید بیراه نباشد که گفته شود ارتقا کیفیت نشریات و اثار علمی ناشران، بیش از انکه مرهون زحمات نویسندگان و سایر عوامل تولید علم باشد، مرهون تلاش و دقت نظری است که داوران به خرج میدهند. در واقع، تشخیص درست نقاط قوت و ضعف مقالات و اثار توسط داوران، نه فقط برای سردبیران و مدیران انتشارات علمی، بلکه برای نویسندگان نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ زیرا داوران برای ارتقا بخشیدن کیفیت اثاری که نویسندگان به چرخه نشر علمی وارد می کنند، به عنوان اهرمی موثر محسوب می شوند. برعکس، ضعف کیفیت داوری نیز می تواند برای نویسندگان حائز اهمیت باشد و انها را برای انتشار اثارشان با چالش جدی مواجه کند؛ زیرا چه بسا هیچ نویسندهای مایل نباشد مقالۀ ارزشمندش بدلیل اشتباهات داوری و درست تشخیص داده نشدن نقاط قوت و برجستگیهای ان، بصورت ناعادلانه از چرخۀ نشر خارج شود. البته چالش های داوری به همین چند مورد ختم نمی شود و از ابعاد متعدد دیگر نیز می تواند چرخه نشر علمی را تحت تاثیر قرار دهد و به عنوان مثالی دیگر، چه بسا گاهی نقصان در تشخیص درست نقاط ضعف، موجب انتشار یک مقاله یا اثر علمی کماعتبار شود که ان نیز به دور از عدالت علمی و گناهی نابخشودنی است.
با وجود این، کمتر به نقش ظریف داوری در چرخه انتشار علمی توجه شده است. واقعیت این است که داوران، نه از درون بدنۀ نشریه، بلکه از درون جامعه علمی و به عنوان نمایندگان این جامعه انتخاب می شوند و به اعتبارسنجی کیفیت اثر می پردازند. به این ترتیب، هر یک از اعضای جامعۀ علمی که در چرخه نشر به عنوان داور نقشافرینی می کنند، از سوی جامعه علمی به عنوان تضمین کنندگان کیفیت اثار شناخته میشوند.
البته با وجود اینکه اهمیت جایگاه داوران هیچگاه بر نشریات و مدیران انتشارات علمی پوشیده نبوده است، اما همچنان این سوال مهم بی پاسخ مانده است که چگونه این جایگاه مهم باید در برنامهها، سیاستها و قوانین علمی پشتیبانیکننده از توسعۀ پژوهش تقویت شود تا نشریات و انتشارات علمی بتوانند به نحو موثرتری از مشارکت و همکاری جامعۀ علمی در فرایند داوری برخوردار شوند؟ چگونه می توان این اندیشه را بهگونهای موثرتر ترویج کرد که تک تک متخصصان جامعۀ علمی در ارتقا کیفیت اثار علمی همقطاران خود نقش افرینی کنند؟ گرچه هنوز پاسخهای روشنی به اینگونه پرسشها داده نشده، اما روشن است که این اندیشه باید تا جایی تقویت شود که جامعه علمی را به این باور برساند که ارتقا یک نشریهای علمی به درجۀ Q1، یا برعکس، تنزل یک نشریه، انتشار مقالهای ضعیف یا چاپ کتابی ناکارامد، تا حد زیادی به فرایند داوری علمی که قبل و بعد از انتشار، این اثار را مورد ارزیابی قرار داده اند باز می گردد؛ چرا که انجام داوری دقیق پیش از انتشار میتواند تضمینکنندۀ کیفیت باشد و انجام داوری بعد از انتشار که معمولاً در قالب نقد منصفانه ظاهر میشود، میتواند به عنوان یک اهرم کنترلی قوی، نشریات و ناشران را بسوی کنترل کیفی مطلوب تر اثاری که منتشر میکنن
Files in this item :
Download |
Name :
159212_17689408472.pdf
|
Size :
850Kb
|
Format :
PDF
|